این مقاله نمایی کلی از انواع مختلف فرآیندهای داوری همتا که در نشر علمی استفاده می‌شود، ارائه می‌دهد. هر نوع دارای مزایا و معایب خاص خود است و انتخاب اینکه کدام یک استفاده شود بستگی به اهداف و اولویت‌های ناشر دارد. در حالی که داوری همتا از جنبه‌های مهم اطمینان از کیفیت و اعتبار تحقیقات علمی است، این فرآیند بدون چالش‌ها و محدودیت‌های خود نیز نیست. برای منابع بیشتر درباره داوری همتا، کتاب الکترونیکی مهارت‌های بقای داوری همتا را دانلود کنید.
به روز شده در ۳ آوریل ۲۰۲۴
داوران همتا در حال بررسی یک مقاله داوری همتا فرآیندی است که توسط پژوهشگران برای ارزیابی کیفیت و اعتبار مقالات علمی قبل از انتشار در یک مجله استفاده می‌شود. در این فرآیند، نویسنده کار خود را ارسال می‌کند که سپس توسط هیأتی از کارشناسان در همان زمینه که به عنوان همتاها یا داوران شناخته می‌شوند، ارزیابی می‌شود. این داوران مقاله را بر اساس کیفیت علمی، نوآوری و ارتباط آن با زمینه مورد نظر ارزیابی می‌کنند.
داوران همتا نقاط قوت و ضعف مقاله را ارزیابی کرده، پیشنهادهایی برای بهبود ارائه می‌دهند و تعیین می‌کنند که آیا مقاله استانداردهای انتشار مجله را برآورده می‌کند یا خیر.
انواع مختلفی از فرآیندهای داوری همتا وجود دارد. فرآیند داوری می‌تواند ناشناس باشد، به طوری که داوران بازخوردهای خود را از طریق مجله ارائه می‌دهند، یا اینکه باز باشد و هویت داوران برای نویسنده قابل مشاهده باشد.
داوری همتا جنبه‌ای مهم از فرآیند نشر علمی است. این فرآیند کمک می‌کند تا اطمینان حاصل شود که تحقیقات ارسال شده برای انتشار دارای کیفیت بالا و مطابق با استانداردهای جامعه علمی هستند. همچنین به حفظ اخلاق و اعتبار عرصه علمی از طریق فراهم کردن کنترل کیفیت کمک می‌کند.
در این مقاله، شایع‌ترین انواع فرآیندهای داوری همتا را بررسی خواهیم کرد و درباره برخی از مزایا و معایب هر یک صحبت خواهیم کرد.
- داوری همتای یک‌طرفه (ناشناس یک‌طرفه)
در داوری همتای یک‌طرفه، هویت نویسنده یک اثر علمی، مانند مقاله تحقیقاتی یا پیشنهاد گرنت، از داورانی که کار را ارزیابی می‌کنند، پنهان است. به عبارت دیگر، داوران از نام و وابستگی نویسنده مطلع هستند، اما نویسنده از هویت داوران بی‌خبر است.
داوری همتای یک‌طرفه عمدتاً در نشر علمی، به ویژه در علوم و علوم اجتماعی استفاده می‌شود. در این فرآیند، داوران بازخوردهایی در مورد نسخه خطی، از جمله دستورالعمل‌ها، تحلیل‌ها و نتایج آن ارائه می‌دهند و ممکن است پیشنهاد اصلاحات یا بهبودهایی برای تقویت کار دهند.
مزایا: هدف از داوری همتای یک‌طرفه کاهش سوگیری‌های ممکن در فرآیند داوری است. با پنهان کردن هویت نویسنده، داوران کمتر ممکن است تحت تأثیر عواملی مانند شهرت، مؤسسه یا کشور نویسنده قرار بگیرند. این کمک می‌کند تا کار بر اساس کیفیت و سخت‌گیری علمی ارزیابی شود و نه بر اساس هویت نویسنده.
معایب: داوری همتای یک‌طرفه می‌تواند سوگیری در فرآیند داوری را کاهش دهد. با این حال، برخی معتقدند که هویت داوران نیز باید پنهان باشد تا سوگیری متقابل احتمالی کاهش یابد. این زمانی است که داوران تحت تأثیر روابط خود با نویسندگان قرار می‌گیرند. داوری همتای دوطرفه، جایی که هویت هر دو نویسندگان و داوران پنهان است، یک فرآیند جایگزین است که در برخی از زمینه‌های علمی در حال gaining popularity است.
- داوری همتای دوطرفه (ناشناس دوطرفه)
داوری همتای دوطرفه یک فرآیند است که توسط مجلات علمی برای اطمینان از اینکه مقالات ارسال شده برای انتشار به طور عادلانه توسط کارشناسان در این زمینه بررسی می‌شوند، استفاده می‌شود. در این فرآیند، هویت نویسندگان و داوران از یکدیگر پنهان است.
مزایا: پنهان کردن هویت هر دو طرف، نویسندگان و داوران برای جلوگیری از سوگیری در هر دو سمت انجام می‌شود. داوران ممکن است نقدهای بیشتری یا کمتری به یک مقاله داشته باشند اگر هویت یا وابستگی نویسنده را بدانند و نویسندگان ممکن است بیشتر یا کمتر مایل به ارسال به یک مجله باشند اگر بدانند که داوران کیستند. این فرآیند به طور معمول به عنوان یکی از موثرترین شیوه‌ها برای اطمینان از کیفیت و انصاف فرآیند داوری همتا در نظر گرفته می‌شود.
معایب: داوری همتای دوطرفه می‌تواند وقت‌گیر و پرهزینه باشد. این فرآیند نیاز به تلاش بیشتری برای حفظ ناشناسی و محرمانگی دارد.
علاوه بر این، یک مطالعه اخیر منتشر شده در "ژورنال آمریکایی زنان و مامایی" نشان داد که فرآیند داوری همتای دوطرفه به نظر می‌رسد با نرخ پذیرش مقاله ۱۸٪ کمتر نسبت به فرآیند داوری همتای یک‌طرفه مرتبط است.
- داوری همتای سه‌طرفه
داوری همتای سه‌طرفه یک نوع از فرآیند داوری همتای دوطرفه است. در این فرآیند، هویت نه تنها نویسندگان بلکه ویراستاران مسئول نسخه خطی نیز از داوران پنهان است. همچنین، هویت داوران نیز از نویسندگان پنهان است.
مزایا: هدف از داوری همتای سه‌طرفه حذف سوگیری‌های احتمالی است که ممکن است اگر هویت ویراستار برای داوران شناخته شده باشد، به وجود آید. با پنهان نگه داشتن هویت ویراستار، فرآیند داوری عادلانه‌تر و عینی‌تر می‌شود.
معایب: این فرآیند داوری جدیدتر و کمتر متداول از داوری همتای دوطرفه است. این نیاز به منابع و تلاش اضافی برای حفظ ناشناسی در تمام فرآیند دارد.
- داوری همتای باز
داوری همتای باز یک فرآیند داوری نسبتاً جدید است. در داوری همتای باز، هویت نویسندگان و داوران آشکار می‌شود و نظرات داوری به صورت عمومی منتشر می‌شود. ناشناسی در سیستم داوری سنتی حذف می‌شود و نویسندگان، داوران و خوانندگان می‌توانند با یکدیگر تعامل داشته باشند.
مزایا: داوری همتای باز می‌تواند شفافیت و پاسخگویی در فرآیند داوری را ترویج دهد. همچنین می‌تواند کیفیت داوری همتا را با تشویق بازخورد سازنده از دامنه وسیع‌تری از افراد، از جمله غیرمتخصصان افزایش دهد. داوری همتای باز اجازه می‌دهد که داوران به خاطر کار خود شناخته شوند که این می‌تواند آن‌ها را تشویق به ارائه بررسی‌های دقیق‌تر و جامع‌تر کند.
داوری همتای باز می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود. برای مثال، برخی از مجلات ممکن است هویت نویسندگان و داوران را فاش کنند اما تنها نظرات داوری را با نویسندگان به اشتراک بگذارند. دیگران ممکن است نظرات داوری و پاسخ‌های نویسندگان را همراه با مقاله منتشر شده منتشر کنند و گفتگویی بین نویسندگان، داوران و خوانندگان ایجاد کنند. داوری همتای باز همچنین می‌تواند با سایر فرآیندهای داوری، مانند داوری همتای دوطرفه یا سه‌طرفه ترکیب شود تا کیفیت فرآیند داوری تقویت شود.
معایب: داوران ممکن است کمتر مایل به ارائه بازخورد صادقانه و انتقادی شوند اگر هویت آن‌ها بر نویسندگان شناخته شده باشد. این ممکن است به ویژه زمانی صادق باشد که داوران پژوهشگران جوان باشند یا نویسندگان دارای موقعیت‌های بالاتر باشند. پژوهشگران جوان ممکن است به طور خاص به سوگیری یا بازخورد منفی در فرآیند داوری همتای باز آسیب‌پذیر باشند، که می‌تواند تأثیر منفی بر روی حرفه آن‌ها بگذارد.
علاوه بر این، اگر داوران و نویسندگان یکدیگر را بشناسند، خطر سوگیری و تضاد منافع بیشتری وجود دارد. به عنوان مثال، یک داور ممکن است بیشتر به دادن نظر مثبت به یک همکار یا دوست تمایل داشته باشد، یا برعکس، ممکن است نقد بیشتری به پژوهشگری که نمی‌شناسد یا نمی‌پسندد داشته باشد.
- داوری پس از انتشار
داوری پس از انتشار پس از آنکه یک مقاله یا تحقیق منتشر شد، انجام می‌شود. این شامل ارزیابی کار منتشر شده توسط خوانندگان، پژوهشگران یا کارشناسان در این زمینه است که می‌توانند بازخورد ارائه دهند.
داوری پس از انتشار می‌تواند به اشکال مختلفی مانند نظرات بر روی مقاله منتشر شده به‌صورت آنلاین، پست‌های رسانه‌های اجتماعی، وبلاگ‌ها یا انجمن‌های بحث انجام شود. این نظرات و بررسی‌ها می‌توانند توسط هر کسی که کار منتشر شده را خوانده باشد، از جمله عموم مردم، پژوهشگران و کارشناسان، ارائه شوند.
مزایا: داوری پس از انتشار می‌تواند خطاها یا نواقص موجود در کار منتشر شده را شناسایی کرده، بازخوردهایی در مورد کیفیت تحقیق ارائه دهد و بحث در میان جامعه علمی را تحریک کند. بازخوردهای ارائه شده در داوری پس از انتشار می‌تواند منجر به اصلاح خطاها، تقویت روش‌ها یا توسعه مسیرهای جدید تحقیق شود.
داوری پس از انتشار همچنین می‌تواند شفافیت و پاسخگویی را افزایش داده و ایجاد همکاری و تعامل در جامعه تحقیقاتی را ترویج کند. بحث‌های باز و بازخورد در مورد تحقیقات منتشر شده می‌تواند به تضمین معتبر بودن یافته‌های تحقیق کمک کند.
معایب: بر خلاف داوری همتای استاندارد که معمولاً شامل کارشناسان در زمینه مرتبط است، داوری پس از انتشار می‌تواند توسط هر کسی، بدون توجه به تخصص یا صلاحیت آن‌ها انجام شود. این ممکن است به نقدهایی با سوگیری یا نامطلوب منجر شود که برای بهبود کیفیت تحقیق مفید نیستند.
داوری پس از انتشار می‌تواند به سوگیری‌ها و تضادهای منافع مشابهی که در داوری همتای پیش از انتشار به وجود می‌آید، دچار شود. داوران ممکن است روابط شخصی یا حرفه‌ای با نویسنده داشته باشند یا تحت تأثیر عواملی غیر از کیفیت تحقیق قرار گیرند.
در نهایت، داوری پس از انتشار معمولاً فاقد استانداردها یا راهنماهای ثابت است که می‌تواند به ارزیابی‌های نامتوازن یا ناعادلانه از تحقیق منجر شود. این می‌تواند برای نویسندگان دشوار باشد تا بدانند چگونه می‌توانند کار خود را بهبود دهند یا برای خوانندگان دشوار باشد تا بدانند کدام بررسی‌ها قابل اعتمادند.
- داوری همتای شخص ثالث
در داوری همتای شخص ثالث، یک شخص مستقل به‌جای داوران داخلی یا همکاران دانشگاهی، داوری را انجام می‌دهد. این نوع داوری اغلب در مواردی استفاده می‌شود که ممکن است تضاد منافع وجود داشته باشد یا زمانی که نیاز به سطح بالایی از تخصص باشد.
معمولاً داوران توسط مجله یا ناشر انتخاب می‌شوند و نه توسط نویسندگان نسخه خطی. داوران ممکن است کارشناسانی در همان زمینه یا حوزه مرتبط با نویسندگان باشند. داوران شخص ثالث یا به مؤسسات دانشگاهی یا تحقیقاتی مرتبط هستند یا مشاوران یا حرفه‌های مستقل هستند.
مزایا: داوری همتای شخص ثالث اغلب در زمینه‌هایی مانند مهندسی استفاده می‌شود، جایی که داوری شخص ثالث مورد نیاز نهادهای نظارتی است. همچنین در زمینه‌های پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد، جایی که بررسی مستقل از آزمایش‌های بالینی ضروری است تا ایمنی بیماران تضمین شود.
داوری همتای شخص ثالث می‌تواند ارزیابی عینی و بی‌طرفانه‌ای از تحقیق یا محصول ارائه دهد که برای اهداف تصمیم‌گیری مهم است. با استفاده از یک شخص ثالث مستقل برای ارائه یک ارزیابی عینی، سوگیری‌های احتمالی شناسایی و اصلاح می‌شوند و کیفیت تحقیق افزایش می‌یابد.
معایب: داوران شخص ثالث ممکن است سوگیری‌ها یا تضاد منافع خود را داشته باشند که می‌تواند بر عینیت و کیفیت ارزیابی‌های آن‌ها تأثیر بگذارد.
علاوه بر این، پرداخت هزینه برای خدمات داوری شخص ثالث می‌تواند گران باشد، به‌ویژه برای پروژه‌های تحقیقاتی کوچک‌تر یا مؤسساتی با منابع محدود.
داوری همتای شخص ثالث همچنین می‌تواند زمان بیشتری به فرآیند انتشار اضافه کند، که ممکن است پژوهشگرانی را که می‌خواهند کار خود را به‌سرعت منتشر کنند، ناامید کند.
در نهایت، داوران شخص ثالث ممکن است به تمام داده‌ها یا اطلاعات مورد نیاز برای ارزیابی کامل تحقیق دسترسی نداشته باشند، به‌ویژه اگر تحقیق شامل اطلاعات حساس یا محرمانه باشد.
- داوری همتای انتقال‌پذیر
داوری همتای انتقال‌پذیر زمانی است که داوری‌های یک نسخه خطی از یک مجله به مجله‌ای دیگر در همان گروه نشر منتقل می‌شود. این فرآیند به بهبود کارایی فرآیند داوری همتا کمک می‌کند. این کار تجربه داوری یکپارچه و با کیفیت بالاتری برای نویسندگان فراهم می‌کند.
در داوری همتای انتقال‌پذیر، نویسنده نسخه خطی خود را به مجله‌ای در یک گروه یا شبکه نشر ارسال می‌کند. اگر نسخه خطی توسط آن مجله رد شود، ویراستار ممکن است پیشنهاد دهد که نسخه خطی و داوری‌های آن به مجله‌ای دیگر در همان گروه یا شبکه منتقل شود. سپس مجله دریافت‌کننده از داوری‌های موجود برای راهنمایی تصمیم خود در مورد پذیرش یا رد نسخه خطی استفاده می‌کند. با این حال، مجله جدید ممکن است نظرات اضافی را بر اساس نیاز درخواست کند.
مزایا: برای نویسندگان، داوری همتای انتقال‌پذیر می‌تواند زمان و تلاش در فرآیند ارسال را صرفه‌جویی کند، زیرا آن‌ها نیازی به شروع مجدد فرآیند داوری با مجله جدید ندارند.
این امکان را فراهم می‌کند که تجربه داوری یکپارچه‌تر و منسجم‌تری داشته باشند، زیرا نظرات می‌توانند به همراه نسخه خطی منتقل شوند.
برای مجلات، این می‌تواند به کاهش بار کاری ویراستاران و داوران کمک کند. مجلات می‌توانند از کارهایی که قبلاً توسط دیگر مجلات در همان گروه یا شبکه انجام شده‌اند، استفاده کنند.
داوری همتای انتقال‌پذیر به‌طور فزاینده‌ای در نشر علمی متداول شده است، به‌ویژه درون گروه‌ها یا شبکه‌های بزرگ نشر. این به نویسندگان، مجلات و جامعه علمی گسترده‌تر مزایای بالقوه‌ای ارائه می‌دهد.
معایب: این احتمال وجود دارد که نظرات و پیشنهادهای داور اصلی ممکن است با ویراستار و داوران مجله جدید به اشتراک گذاشته شود و به نقض محرمانگی و نگرانی‌های اخلاقی منجر شود.
علاوه بر این، اگر نسخه خطی به مجله‌ای با دامنه متفاوت منتقل شود، ممکن است داوران مهارت‌های لازم برای ارزیابی مناسب نسخه خطی را نداشته باشند که می‌تواند منجر به داوری نادل‌مدت یا ناقص شود.
در نهایت، برخی از مجلات ممکن است هزینه‌های اضافی برای داوری همتای انتقال‌پذیر دریافت کنند که به هزینه کلی انتشار نسخه خطی اضافه می‌شود.
افکارنهایی
داوری همتا یک مرحله حیاتی در فرآیند نشر علمی است. فرآیند داوری همتا به گونه‌ای طراحی شده است که اطمینان حاصل کند که تحقیقات علمی استانداردهای بالای کیفیت، دقت و اعتبار را رعایت می‌کند. این امکان را برای کارشناسان فراهم می‌کند تا کار همتایان خود را به‌طور انتقادی ارزیابی کنند و به بهبود کیفیت کلی دانش علمی کمک کنند.
با این حال، فرآیند داوری همتا بدون محدودیت‌ها و انتقادات خود نیست. با این وجود، داوری همتا بخش ضروری از فرآیند نشر علمی باقی مانده است. این به‌طور گسترده‌ای به‌عنوان یک مرحله لازم برای تضمین کیفیت تحقیقات علمی پذیرفته شده است.
برای دیدن نمونه‌ای از داوری همتا، جامعه آمریکایی برای اندوسکوپی گوارشی نمونه‌ای عالی از یک مطالعه خیالی دارد.
مترجم: خانم مهندس محیا ایرانی